Biblioteka chroni przeszłość i tworzy przyszłość.
M. Gorman
Tegoroczna konferencja z cyklu Nowe Ogólnopolskie Forum Bibliotek Pedagogicznych odbyła się w dniach 15-16 czerwca 2023 pod tytułem Biblioteka pedagogiczna przyszłości. Niekonwencjonalne zasoby i użytkownicy jutra.
Uroczystego otwarcia Forum dokonała Dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie Anna Piotrowska, nawiązując w kilku słowach do kojarzonej zazwyczaj z Krakowem historycznej postaci Stańczyka witającego Gości u progu Biblioteki. Stańczyk - symbol mądrej ironii i prawdy, obserwator rzeczywistości dostrzegający wszelkie niebezpieczeństwa niech przyświeca naszej tegorocznej konferencji - powiedziała A. Piotrowska - bo będziemy zastanawiać się nad tym, co nas czeka jutro. Tematem konferencji, była przyszłość bibliotek pedagogicznych w kontekście dynamicznego rozwoju nowych technologii cyfrowych, kompetencji współczesnych bibliotekarzy, oczekiwań i potrzeb czytelników oraz kształtowania bibliotek jako nowoczesnych centrów informacji i edukacji. W konferencji uczestniczyli pracownicy naukowi, dyrektorzy i wicedyrektorzy bibliotek pedagogicznych, nauczyciele, bibliotekarze.
Pierwszy dzień konferencji składał się z trzech sesji. Pierwszą moderowała dr Dagmara Kawoń-Noga z Regionalnego Zespołu Placówek Wsparcia Edukacji - Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu, Członek Rady Naukowej PBW w Krakowie.
Wykład otwierający pt. Sztuczna Inteligencja a technologie pamięci i wiedzy wygłosił dr Jan Argasiński z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Członek Rady Naukowej PBW w Krakowie. Prelegent nawiązał do różnych epok, które miały swoje „technologie” służące do obserwacji i rozumienia rzeczywistości. Współcześnie to niewątpliwie komputer stał się narzędziem do szybkiego i efektywnego przetwarzania informacji. Dr J. Argasiński omówił różne systemy przekazywania, magazynowania i dostępu do wiedzy, a szczególną uwagę poświęcił Sztucznej Inteligencji, która zyskuje coraz większą popularność w postaci aplikacji takich jak m.in. ChatGPT.
Drugi referat zaprezentowała dr hab. prof. UJ Magdalena Wójcik, Dyrektor Instytutu Studiów Informacyjnych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Członek Rady Naukowej PBW w Krakowie. Pani profesor zwróciła uwagę na transformację zawodu bibliotekarza, omówiła kształtujące się nowe specjalizacje takie, jak data librarian, metadata librarian, linked data librarian, research librarian, blended librarian, embedded librarian, relational libarian i smart librarian. Prelegentka przedstawiła wyniki przeprowadzonej analizy stanu badań, omówiła determinanty zmian zachodzących w bibliotekarstwie oraz zarysowała prognozy ewolucji zawodu bibliotekarza. Nowe specjalizacje mogą być szansą dla środowiska na ugruntowanie pozycji zawodu jako mediatora i przewodnika po współczesnym świecie.
Trzecie wystąpienie przygotowały dr hab. prof. UŁ Mariola Antczak i dr Monika Wachowicz reprezentujące Uniwersytet Łódzki. Prelegentki zreferowały wyniki swoich badań przeprowadzonych w 2023 roku na temat działalności promocyjnej wojewódzkich bibliotek pedagogicznych w Polsce i ich aktywności w serwisach i mediach społecznościowych. Do badań zostały wykorzystane strony internetowe bibliotek i ich oficjalne konta w serwisach społecznościowych. W wyniku kwerendy odnotowano aktywność bibliotek lub ich jednostek centralnych w serwisach: Facebook, YouTube, Instagram, Twitter. Największą popularnością cieszył się serwis Facebook, gdzie wszystkie badane biblioteki posiadają swoje konta. Zaprezentowane wyniki badań jednoznacznie wskazują, że media społecznościowe są dostępnym, skutecznym i coraz bardziej popularnym narzędziem do działań promocyjnych i warto z nich korzystać w pozyskiwaniu kolejnych użytkowników.
Drugą sesję, moderowaną przez dr hab. prof. UJ Magdalenę Wójcik, rozpoczęła dr Iwona Grabska-Gradzińska z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Wykładowczyni opierając się na założeniu, że książka podlega ciągłej ewolucji, stwierdziła, że nowinki technologiczne stają się przełomem, kiedy dają nowe możliwości odbioru. W obecnym rozumieniu rewolucja cyfrowa staje się tożsama z rewolucją naukową. Jednym z wymienionych w referacie projektów jest TEI (Text Encoding Initiative), uważany za najtrwalszy i najbardziej wpływowy w dziedzinie humanistyki cyfrowej. Ma on dostarczać w formie cyfrowej wskazówek do tworzenia i zarządzania każdym typem danych stworzonych i wykorzystywanych przez humanistów, takich jak teksty źródłowe, rękopisy, dokumenty archiwalne, teksty starożytne.
Kolejny referat wygłosił Dyrektor Biblioteki Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie dr Stanisław Skórka. Prelegent przedstawił etapy myślenia projektowego, do których zalicza się zrozumienie, czyli spojrzenie na problem z pozycji użytkownika, definiowanie, czyli skonkretyzowanie problemu grupy docelowej, ideację, czyli myślenie nad rozwiązaniem, tworzenie pomysłów innowacyjnych, prototypowanie, czyli budowanie i weryfikowanie prototypów przez użytkowników oraz testowanie, czyli pozyskiwanie informacji zwrotnej. Zachęcił do stosowania zaprezentowanego schematu w planowaniu i organizowaniu usług dla klientów bibliotek.
Dr Dagmara Kawoń-Noga z Regionalnego Zespołu Placówek Wsparcia Edukacji - Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu przedstawiła ideę żywej biblioteki jako metody edukacji o prawach człowieka. Pani doktor omówiła genezę projektu, zwróciła uwagę na podobieństwa i różnice w funkcjonowaniu bibliotek - żywej i tradycyjnej. W żywej bibliotece najważniejszy jest drugi człowiek, w którym znaleźć można - podobnie jak w tradycyjnej książce - wsparcie i zrozumienie. Użytkownik żywej biblioteki może wybierać z całego szeregu tytułów z jedną różnicą: książkami są ludzie, a zamiast czytania jest rozmowa.
Ostatni wykład w tej sesji zaprezentowała dr hab. Katarzyna Sanak-Kosmowska z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Dotyczył on zagadnienia edukacji wobec wyzwań współczesności takich jak globalizacja czy kryzys ekologiczny oraz kształtowania kompetencji przyszłości m.in. kreatywności, wytrwałości, odporności, zarzadzania innymi, u reprezentantów pokolenia alfa. Prelegentka wskazała, że pokolenie alfa jako bardzo zróżnicowane kulturowo, ma dostęp do szeroko rozumianej informacji. Wiąże się to również ze specyficznymi potrzebami edukacyjnymi młodych ludzi, które należy dostrzegać i zwracać szczególną uwagę na kształtowanie kompetencji przyszłości przez edukatorów. Omówiła również rolę edukacji pozaformalnej realizowanej w formie projektów przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie.
Trzecia sesja, którą moderował Dyrektor Biblioteki Głównej Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie dr Stanisław Skórka rozpoczęła się od prezentacji interaktywnej książki Od znaku do litery - czyli krótka historia pisma. Karol Baranowski i Katarzyna Mojska, nauczyciele bibliotekarze z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, omówili genezę powstania oraz etapy projektowania publikacji wydanej przez Bibliotekę z okazji jubileuszu 100-lecia. Zaprezentowali możliwości innowacyjnej aplikacji z rozszerzoną rzeczywistością, która powstała specjalnie na potrzeby interakcji z materiałem graficznym zawartym w tekście oraz omówili sposoby wykorzystania publikacji podczas zajęć z uczniami.
Patrycja Głuch z firmy Arfido, będącej sponsorem konferencji, zaprezentowała film reklamowy pokazujący ciekawe i nowoczesne rozwiązania dla bibliotek m.in. samoobsługowe urządzenie pozwalające na odbiór i zwrot zamówionych książek, technologię RFID wykorzystywaną w wolnym dostępie do księgozbioru.
Przykładem praktycznego zastosowania m.in. technologii RFID było wystąpienie Marty Jasińskiej z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Warszawie oraz Agnieszki Sokołowskiej z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Warszawie Filia w Nowym Dworze Mazowieckim. Prelegentki omówiły etapy reorganizacji i przygotowania do wdrożenia systemu zarządzającego zbiorami RFID, trudności i korzyści wynikające z wolnego dostępu do półek, oceniły efektywność zastosowanych rozwiązań.
Marzena Błach reprezentująca Sygnity Business Solutions, sponsora konferencji, przedstawiła innowacyjne rozwiązania w bibliotekach pedagogicznych, do których należą m.in. zapisy z wykorzystaniem profilu zaufanego ePUAP, e-usługa wypożyczeń dokumentów w wersji cyfrowej i tradycyjnej, obsługa procesów reprograficznych w ramach systemu Prolib, opcja lokalizacji księgozbioru z wykorzystaniem map, aplikacja mobilna mPROLIB, płatności on-line, a także system do rezerwacji zasobów - Bookingplace. E-usługi zostały omówione na przykładach bibliotek, w których wdrożono nowe rozwiązania.
Zwieńczeniem pierwszego dnia obrad była kolacja integracyjna w siedzibie Biblioteki, którą poprzedził pokaz popularno-naukowy „Ogień i woda” w wykonaniu animatorów z Małopolskiego Centrum Nauki Cogiteon - instytucji kultury Województwa Małopolskiego.
Drugi dzień konferencji składał się z dwóch sesji.
Pierwszą moderowała dr Dagmara Kawoń-Noga z Regionalnego Zespołu Placówek Wsparcia Edukacji - Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu.
W wystąpieniu Jak stworzyć autentyczną markę osobistą bibliotekarza Paweł Marchel z Biblioteki Publicznej w Solcu Kujawski omówił rolę i znaczenie silnej, autentycznej marki osobistej bibliotekarza, która może mieć wpływ na skuteczność podejmowanych działań. Prelegent wskazywał na kluczowe aspekty związane z tym procesem, m.in. świadome i przemyślane aktywności identyfikujące markę osobistą bibliotekarza.
Kolejny wykład przedstawiła Magdalena Płatonow z Biblioteki Pedagogicznej Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego w Gorzowie Wielkopolskim. Dotyczył on zmian w postrzeganiu roli biblioteki i jej zadań na przykładzie działań podejmowanych na przestrzeni ostatnich lat przez gorzowską bibliotekę. Zaprezentowano innowacyjne metody i formy pracy związane z obszarami szeroko rozumianej popularyzacji czytelnictwa oraz kształtowania umiejętności uczenia się.
Następny referat wygłosiła dr Klaudyna Bociek z Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Pedagogicznej w Olsztynie. Prelegentka zwróciła uwagę na zagadnienie wpływu, jaki może wywrzeć działalność biblioteczna na rozwój użytkowników biblioteki, którymi są uczniowie szkół średnich i pracujący z nimi pedagodzy. Na przykładzie wdrożonej innowacji pedagogicznej omówiła potrzeby tej grupy użytkowników oraz rosnące zapotrzebowanie nauczycieli szkół średnich na różnorodne formy wspomagania ich pracy z uczniami, którzy przeżywają trudności charakterystyczne dla okresu adolescencji.
Na zakończenie sesji głos zabrał przedstawiciel sponsora Jakub Salamon z firmy Trzecia Strona. W wykładzie zatytułowanym Alfios i Eforos w XXI wieku zdefiniowany został zintegrowany system katalogowy, funkcjonalny i intuicyjny zarówno dla bibliotekarza, jak i dla czytelnika (Alfios) oraz przedstawiona została krótka charakterystyka systemu działającego w chmurze (Eforos).
Ostatnią sesję konferencji poprowadziła dr hab. Katarzyna Sanak-Kosmowska z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
Pierwszy wykład wygłosiła Agata Pazdur-Bąk reprezentująca Bibliotekę Jagiellońską. Na przykładzie konkretnej książki omówiła trudności, jakie napotykają bibliotekarze w opracowywaniu opisów bibliograficznych wynikające z zamieszczania kodów QR w publikacjach i przedstawiła rozwiązania stosowane przez różne biblioteki i instytucje (np. BN, BJ, Nukat).
Kolejny referat zaprezentował Karol Baranowski z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Krakowie. Prelegent omówił znaczenie rozwoju Sztucznej Inteligencji oraz propozycje jej zastosowania w pracy bibliotekarza. Poruszył kwestie obecnych i przyszłych możliwości SI w dziedzinie gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji, a także obawy związane z przyszłością bibliotek i zawodu bibliotekarza.
Dr Dominika Kaczorowska-Spychalska z Uniwersytetu Łódzkiego przedstawiła referat pt. Zanurzeni w świecie technologii cyfrowych. Prelegentka stwierdziła, że w codziennym życiu gwałtownie wzrasta rola technologii cyfrowych, m.in. Internet Rzeczy, Rozszerzona Rzeczywistość czy Sztuczna Inteligencja. Pani doktor zaprezentowała przykłady zmian, jakie następują w interakcjach ludzi z otoczeniem, wskazując na zmniejszenie dystansu między człowiekiem a nowoczesnymi technologiami. Przedmiotem refleksji były pytania o wpływ technologii cyfrowych na poziom czytelnictwa i preferowany format książek, o ich wykorzystanie w bibliotekarstwie w niedalekiej przyszłości. Nowoczesne technologie będą mogły wyręczyć bibliotekarzy w wykonywaniu wielu żmudnych czynności, dając im możliwość poświęcenia większej ilości czasu na budowanie relacji z czytelnikami i służenie im pomocą w ich - nie tylko lekturowych - poszukiwaniach. I w ten sposób „sztuczna” inteligencja może prowadzić do pogłębionego spotkania człowiek-człowiek.
Na zakończenie konferencji dr Dagmara Kawoń-Noga na ręce Dyrektor Anny Piotrowskiej przekazała wyrazy uznania i wdzięczności za 10-letnią pracę na rzecz środowiska bibliotekarskiego, która realizuje się m.in. w formie corocznej konferencji naukowej, a także znajduje materialny wyraz w serii publikacji materiałów z każdej kolejnej edycji Forum. Wyraziła nadzieję na kontynuowanie działalności, która cieszy się dużym uznaniem wśród pracowników bibliotek pedagogicznych.
Tegoroczna konferencja była inspirującym forum wymiany wiedzy i idei dotyczących przyszłości bibliotek pedagogicznych. Poruszono zagadnienia dotyczące kierunków rozwoju, transformacji, wykorzystania nowych technologii, a także roli bibliotek pedagogicznych w przyszłości. Prelegenci i uczestnicy wspólnie poszukiwali odpowiedzi na pytania: czy należy obawiać się szybkiego rozwoju Sztucznej Inteligencji? Czy jest ona zagrożeniem? Czy może być szansą na rozwój i lepszy komfort nauki, pracy i życia? Przedstawiono wiele ciekawych pomysłów i praktycznych rozwiązań, które mogą być wdrażane w celu przystosowania do zmieniających się potrzeb i wyzwań w dziedzinie edukacji
Dyrektor Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Krakowie Anna Piotrowska podziękowała wszystkim za udział i zaprosiła uczestników za rok do Krakowa.
