Wołowiec. Beskid Niski. Terra incognita o skromnej i cichej urodzie.
Kto Tam choć raz był – od razu sięgnie po tę książkę. Kto nie był, jest jeszcze większym szczęściarzem. Wszystko przed nim. W jednym i drugim przypadku książka Moniki Sznajderman podsyca pragnienie, by tam pojechać lub wrócić…
Tytułowy Pusty las dobrze skrywa swą przeszłość. To mogłoby być motto recenzowanej publikacji. Oprócz smakowitych, kolorowych i pachnących opisów przyrody mamy do czynienia z brutalną historią o bezdomności oraz wygnaniu. Przyroda zawłaszczyła resztki łemkowskiego świata. Autorka z czułością i precyzją historiografa zabiera nas na spacer po ścieżkach i bezdrożach Beskidu Niskiego, po świecie którego nie ma. Podążamy wraz z nią śladami starych domostw (o czym świadczą zdziczałe owocowe sady, krzyże, kapliczki, obramowania studni, podupadające cerkwie).
Zamieszkam zatem w świecie osieroconego krajobrazu i osieroconych rzeczy, które przetrwały żyjących tu przez stulecia ludzi, i nawiąże z nimi współpracę.
Melancholijna, bardzo osobista opowieść o krainie zapomnianej, między Pieninami (…) a trudno dostępnymi połoninami Bieszczad, ale przede wszystkim o LUDZIACH, mieszkańcach tej ziemi. Cała książka wypełniona jest imionami i nazwiskami, odczytywanie ich brzmi jak odmawianie litanii, modlitwy ku czci nieobecnych. Mogę tu mieszkać, bo ich już nie ma. Wyjechali. Moi sąsiedzi. To oni są bohaterami opowieści. Monika Sznajderman posługując się księgami parafialnymi (chrztu, małżeństw i zgonów) i przeszukując archiwa, badając nagrobki, stara się odszyfrować ich dzieje.
To napięcie pomiędzy pragnieniem wywoływania po nazwisku a poczuciem, że tamtego świata nie da się przywołać, nawet za pomocą najlepszych źródeł i najczulszych narzędzi, nie daje o sobie zapomnieć, drażni i boli jak niezagojona rana.
Poznajemy historię żyjących tam niegdyś Łemków, w trakcie zaborów, wojen, przymusowej emigracji, podczas budowania kolei, przy wydobywaniu ropy naftowej czy epidemii. Dowiadujemy się, że tożsamość ludności Beskidu Niskiego to bardzo skomplikowana sprawa. Autorka zawarła wiele odnośników do innych książek z bogatej historii regionu, często wspomina Martina Pollacka i etnografa Romana Reinfussa oraz dziennik podróży… Stanisława Staszica. Aż chce się poszukiwać, czytać i wgłębiać w temat.
Jestem pod ogromnym wrażeniem, że autorce udało się ująć w słowa klimat, magię krajobrazu, zapachy, opisać w spokojny sposób burzliwą Historię miejsca i ludzi. Doceniam ogrom merytorycznej pracy, który włożyła Monika Sznajderman w napisanie tej „elegii”. Z czułością oddała szacunek i hołd przodkom krainy, na której postawiła dom i postanowiła żyć. „Mieszkam. Na pustym polu i w pustym lesie. Na łące pamięci.”
Pusty las wypełniła ludźmi.
Zachęcam Was z całego serca, przeczytajcie bolesny i piękny „Pusty Las”, jedźcie w Beskid Niski i odkryjcie go dla siebie.
Ja wracam tam co rok. Ta pustka, dzikość i tajemniczość pociągają mnie, tak samo, jak przerażają, ale z całą pewnością zmieniają.
(Dla niewtajemniczonych dodam – Monika Sznajderman mieszka w Wołowcu, w Beskidzie Niskim, wraz z mężem Andrzejem Stasiukiem. Książka opisuje również trudne początki narodzin tak znanego -Wydawnictwa Czarne.)
